Od źródła Hronu na północy, po cyple Cerovej vrchoviny na południu, od Sorošky na wschodzie po ożdiańskie serpentyny na zachodzie - tymi punktami granicznymi możemy w przybliżeniu wydzielić obszar geograficzny Gemeru, który stanowi jeden z najstarszych i najbardziej znanych obszarów kulturowych Słowacji.
Gemer graniczy z parkami narodowymi
Słowacki Raj i
Płaskowyż Murański, na południu rozpościera się chroniony obszar krajobrazowy
Słowacki Kras. Jest to kraj gór, gęstych lasów, drapieżnych potoków i stromych górskich łąk, ale również przyjaznych pagórków i urodzajnych pól z nieodłącznymi łanami słoneczników, błękitnymi taflami jezior i stawów z krętymi nurtami rzek. Przede wszystkim jest to jednak kraina dolin, w których nieustanna praca naszych przodków stworzyła przez tysiąclecia cywilizację, która zmaterializowała się w zabytkach kultury i w żywym do dziś folklorze. Kraina starodawnych kościołów, pałaców i ziemiańskich dworów, ale także zachowanej ludowej architektury - na północy drewnianej, zrębowej, na południu murowanej, z typowymi białymi kolumnadami podcieni, pod którymi w skwerze dojrzałego lata suszą się girlandy czerwonej papryki i kępy złotożółtej kukurydzy.
Gemer ma bogatą historię związaną z silnymi szlacheckimi rodami Bebekowców, Andrassych a później Coburgowców. Tutejsze społeczeństwo, składające się głównie ze Słowaków i Węgrów, było nękane pustoszącymi najazdami Turków, którzy władali tymi ziemiami przez około 150 lat na przełomie XVI i XVII wieku.
Nigdy nie było tu dużych miast. Były tu tylko miasteczka powstałe na miejscu prastarych górniczych osad z placami targowymi, z prosperującym handlem i szkolnictwem. Łacińskie szkoły i gimnazja w
Rożniawie, Rewucy,
Dobszynie, Jelšave,
Szczytniku, Kameňanach, Gemerze,
Rimawskiej Sobocie, Ožďanach, Hrachove wychowały dziesiątki znaczących osobistości europejskiej wiedzy, sztuki i kultury.
Rozwój obszaru od dawien dawna zapewniało rozwinięte górnictwo i hutnictwo. Bogate złoża metali szlachetnych i użytkowych w górach Rudaw Spisko-gemerskich i ich wtórne przetwarzanie na długie wieki wyznaczały charakter tego regionu. Cennym produktem przemysłowej koniunktury obszaru w średniowieczu są malowidła ścienne włoskiego pochodzenia, zachowane w romańskich i gotyckich kościołach, obrazujące sceny biblijne, przypowieści, legendy starozakonne i góralskie. Najbardziej znane spośród nich są cykle malarskie na ścianach kościołów w
Szczytniku, Plesziwcu, Koceľovciach, Ochtinie, Chyżnem, Šiveticiach, Rákoši, Rimawskiej Bani, Rimavskom Brezove, Kraskove i Kyjaticiach. W każdym z tych ewangelickich i katolickich kościołów zachowane są przepiękne, cenne pod względem artystycznym dzieła rzeźbiarskie - renesansowe i barokowe ołtarze, ambony, chrzcielnice i organy z mnóstwem rzeźb i obrazów. Unikatowym dowodem mieszczańskiej twórczości ludowej twórczości są kościelne ławy, empory i stropy z kolorową, malowaną ornamentyką.
Unikatowymi zabytkami hutniczymi z XIX wieku są trzy zachowane wysokie piece w Niżnej Slanej, Vlachove i w Sirku-Červeňanoch. W licznych wsiach do dzisiaj żywe są tradycyjne rzemiosła - wyrób gontów, tkanie dywanów, dzwonkarstwo, koronkarstwo i garncarstwo.
Wyjątkowym bogactwem obszaru jest tutejsza przyroda i jej przejawy w formie niepowtarzalnych fenomenów - krasowych i lodowych
jaskiń w podziemiach trzech narodowych parków:
Słowackiego Raju,
Słowackiego Krasu i
Płaskowyżu Murańskiego. Pośród nich znajdują się:
Dobszyńska Jaskinia Lodowa i
Ochtińska Jaskinia Aragonitowa ze światowymi unikatami. Inną atrakcją jest stalagmit z
Krásnohorskej jaskini - wysoki na 32,6 m - w
Słowackim Krasie, który jest naszym jedynym biosferycznym rezerwatem zarejestrowanym na liście UNESCO.
Były czas, że na Gemer mówiło się Gwiazda Węgier. Wraz z upadkiem żupnego ustroju i zanikiem górniczej działalności gospodarczej zbladł blask tej gwiazdy. Dziś Gemer znany jest przede wszystkim jako raj turystyki. W lecie głównymi atrakcjami są licznie odwiedzane zabytki: średniowieczny zamek
Krasna Horka z secesyjnym mauzoleum Andrassych w podgrodziu, myśliwski pałac z parkiem w
Betlarze, ruiny zamku
Muráň, historyczne centrum
Rożniawy i
Rimawskiej Soboty i sztuczne zbiorniki wodne na
Dedinkách, w
Tornali i Teplom Vrchu. W zimie jest to głównie narciarstwo na zboczach Radzima i w
Słowackim Raju. Wszędzie tam czeka na Państwa nienaruszona przyroda i interesujące przeżycia.
To jest moja strona poświęcona Gemerowi,
za pośrednictwem której zapraszam Państwa do odwiedzenia tego pięknego zakątka Słowacji.
Witajcie.
Rudolf Kukura